William Friedkin
William Friedkin (2017) | |
Imię i nazwisko przy narodzeniu |
William David Friedkin |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
29 sierpnia 1935 |
Data i miejsce śmierci |
7 sierpnia 2023 |
Zawód | |
Współmałżonek |
Jeanne Moreau |
Lata aktywności |
1962–2023 |
William David Friedkin (ur. 29 sierpnia 1935 w Chicago, zm. 7 sierpnia 2023 w Los Angeles[1]) – amerykański reżyser, producent filmowy i scenarzysta, ściśle utożsamiany z ruchem „Nowe Hollywood” lat 70. XX wieku[2][3].
Rozpoczynając karierę od filmów dokumentalnych na początku lat 60. XX wieku, wyreżyserował dreszczowiec kryminalny Francuski łącznik (1971), który zdobył pięć Oscarów, w tym za najlepszy film, najlepszy scenariusz adaptowany i najlepszą reżyserię, oraz horror o zjawiskach nadprzyrodzonych Egzorcysta (1973), za który otrzymał Złoty Glob dla najlepszego reżysera i nominację do Oscara dla najlepszego reżysera[4].
14 sierpnia 1997 otrzymał własną gwiazdę w Alei Gwiazd w Los Angeles znajdującą się przy 6925 Hollywood Boulevard[5][6].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Wczesne lata
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w Chicago[7] w stanie Illinois. W 1953 ukończył Senn High School[8], gdzie nie był zbyt dobrym uczniem, ale grał w koszykówkę na tyle dobrze, że mógł rozważyć przejście na zawodowstwo[9]. Jednak chciał zmienić ścieżkę kariery na dziennikarstwo[9]. Jako nastolatek zaczął chodzić do kina, gdzie oglądał m.in. Widmo, Cenę strachu i Psychozę. W 1960, w wieku 25 lat po obejrzeniu Obywatela Kane’a Orsona Wellesa, podjął decyzję o karierze filmowca[8].
Kariera
[edytuj | edytuj kod]Początkowo reżyserował na potrzeby telewizji. W 1962 zrealizował telewizyjny film dokumentalny The People vs. Paul Crump o więźniu Paulu Crumpie, który siedział w celi śmierci za rozbój i morderstwo, a zyskał międzynarodowy rozgłos i został zwolniony warunkowo po napisaniu powieści Burn, Killer, Burn[10]. W 1965 był reżyserem jednego z odcinków serialu NBC Spotkanie z Alfredem Hitchcockiem (The Alfred Hitchcock Hour) – pt. „Off Season”, sygnowanego przez Alfreda Hitchcocka[11]. W 1967 zadebiutował w kinie komedią Dobre czasy (Good Times) z udziałem Sonny’ego Bono i Cher[12]. Jego najgłośniejsze dzieła powstały w pierwszej połowie lat 70. W 1971 nakręcił obsypanego Oscarami Francuskiego łącznika (sam otrzymał statuetkę dla najlepszego reżysera), a w 1973 powstał Egzorcysta, jeden z najlepszych horrorów w historii kina[13]. Żaden z jego kolejnych filmów nie dorównał klasą wymienionym arcydziełom[13].
W 1981 na Broadwayu reżyserował spektakl Duet dla jednego[14] z udziałem Anne Bancroft i Maxa von Sydowa.
Jego dramat kryminalny Zadanie specjalne (1980) z Alem Pacino po premierze został źle przyjęty przez krytyków i zdobył dwie nominacje do Złotej Maliny: dla najgorszego reżysera i najgorszego scenariusza[12]. Produkcja wywołała kontrowersje wśród protestujących na rzecz praw gejów[12]. Kolejne realizacje to: Żyć i umrzeć w Los Angeles (1985), Jade (1995)[15], Regulamin zabijania (2000) i Zabójczy Joe (Killer Joe, 2011) z Matthew McConaugheyem i Giną Gershon[16].
Zmarł 7 sierpnia 2023 w swoim domu w Bel Air w Los Angeles w Kalifornii z powodu niewydolności serca i zapalenia płuc w wieku 87 lat[13][9].
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]William David Friedkin był synem Rachael (z domu Green), pielęgniarki, i Louisa Friedkina, marynarza handlowego, sprzedawcy odzieży męskiej i półprofesjonalnego gracza w softball[17]. Jego ojciec urodził się w Illinois w USA w rodzinie rosyjskich Żydów, a matka była żydowską emigrantką z Ukrainy, która urodziła się w Kijowie[18].
Był czterokrotnie żonaty. Na początku lat 70. związany był z Kitty Hawks (ur. 1946), córką reżysera Howarda Hawksa. W latach 1972–76 pozostawał w nieformalnym związku z tancerką i choreografką Jennifer Nairn-Smith, z którą miał syna Cedrica (ur. 1976). 8 lutego 1977 zawarł związek małżeński z francuską aktorką Jeanne Moreau[19]. W 1979 doszło do rozwodu[19]. W latach 1982–1985 jego drugą żoną była aktorka Lesley-Anne Down[19], z która miał syna Jacka Anthony’ego (ur. 30 sierpnia 1982)[20]. Związek małżeński z dziennikarką Kelly Lange trwał od 7 czerwca 1987 do 1990 roku[21][22]. 6 lipca 1991 poślubił producentkę filmową Sherry Lansing[23].
Friedkin wychował się jako Żyd, ale w późniejszym życiu nazwał siebie agnostykiem[24].
Filmografia
[edytuj | edytuj kod]Filmy kinowe
[edytuj | edytuj kod]Rok | Tytuł | Reżyser | Scenarzysta | Producent |
---|---|---|---|---|
1967 | Dobre czasy (Good Times) | niewymieniony | ||
1968 | Przyjęcie urodzinowe (The Birthday Party) | |||
1968 | Noc, w którą zamordowano Minsky’ego (The Night They Raided Minsky’s) | |||
1970 | The Boys in the Band | |||
1971 | Francuski łącznik (The French Connection) | niewymieniony | ||
1973 | Egzorcysta (The Exorcist) | |||
1977 | Cena strachu (Sorcerer) | niewymieniony | ||
1979 | Skok na Brinka (The Brink’s Job) | |||
1980 | Zadanie specjalne (Cruising) | |||
1983 | Układ stulecia (Deal of the Century) | |||
1985 | Żyć i umrzeć w Los Angeles (To Live and Die in L.A.) | |||
1987 | Szaleństwo (Rampage) | |||
1990 | Opiekunka (The Guardian) | |||
1994 | Drużyna asów (Blue Chips) | |||
1995 | Jade | niewymieniony | ||
2000 | Regulamin zabijania (Rules of Engagement) | |||
2003 | Nożownik (The Hunted) | |||
2007 | Fobia (Bug) | |||
2011 | Zabójczy Joe (Killer Joe) | |||
2023 | The Caine Mutiny Court-Martial |
Filmy TV
[edytuj | edytuj kod]Rok | Tytuł |
---|---|
1986 | KOT. Squad (C.A.T. Squad) |
1988 | KOT. Squad: Python Wolf (C.A.T. Squad: Python Wolf) |
1994 | Jailbreakers |
1997 | Dwunastu gniewnych ludzi (12 Angry Men) |
Seriale
[edytuj | edytuj kod]Rok | Tytuł | Odcinek |
---|---|---|
1965 | Spotkanie z Alfredem Hitchcockiem (The Alfred Hitchcock Hour) | „Off Season” |
1967 | The Pickle Bros. | pilot |
1985 | The Twilight Zone | „Nightcrawlers” |
1992 | Opowieści z krypty (Tales from the Crypt) | „On a Deadman’s Chest” |
2007 | CSI: Kryminalne zagadki Las Vegas (CSI: Crime Scene Investigation) | „Cockroaches” |
2009 | „Mascara” |
Nagrody
[edytuj | edytuj kod]Rok | Nagroda | Kategoria | Film |
---|---|---|---|
1972 | Złoty Glob | Najlepsza reżyseria[25] | Francuski łącznik (1971) |
Nagroda Akademii Filmowej | Najlepsza reżyseria[25] | ||
1974 | Złoty Glob | Najlepsza reżyseria[25] | Egzorcysta (1973) |
1991 | Nagroda Saturn | Nagroda pamięci George’a Pala[25] | – |
1999 | Nagroda Prezydenta[25] | – | |
2006 | 59. MFF w Cannes | Nagroda FIPRESCI[25] | Robak (2006) |
2007 | Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Monachium | Nagroda CineMerit[25] | – |
Kataloński Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Sitges | Nagroda honorowa wehikułu czasu[25] | – | |
2009 | Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Locarno | Lampart honoru[25] | – |
2011 | 68. MFF w Wenecji | Złota Mysz[25] | Zabójczy Joe (2011) |
2013 | Nagroda Saturn | Nagroda za całokształt twórczości[25] | – |
70. MFF w Wenecji | Honorowy Złoty Lew[25] | – |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Nie żyje William Friedkin. Reżyser „Egzorcysty” miał 87 lat [online], Onet.pl, 7 sierpnia 2023 [dostęp 2023-08-07] [zarchiwizowane z adresu 2023-08-07] (pol.).
- ↑ June 1977: When New Hollywood Got Weird. The Film Stage, 2017-06-21. [dostęp 2023-08-07]. (ang.).
- ↑ William Friedkin Biography. AllMovie. [dostęp 2023-08-07]. (ang.).
- ↑ William Friedkin Awards. AllMovie. [dostęp 2023-08-07]. (ang.).
- ↑ William Friedkin. Walk of Fame. [dostęp 2023-08-07]. (ang.).
- ↑ Gary Goldstein: Hollywood Star Walk: William Friedkin. „Los Angeles Times”, 2010-07-14. [dostęp 2023-08-07]. (ang.).
- ↑ William Friedkin. Rotten Tomatoes. [dostęp 2023-08-07]. (ang.).
- ↑ a b Stephen Galloway: William Friedkin, Acclaimed Director of ‘The French Connection’ and ‘The Exorcist,’ Dies at 87. „The Hollywood Reporter”, 2023-08-07. [dostęp 2016-12-08]. (ang.).
- ↑ a b c Carmel Dagan: William Friedkin, ‘The Exorcist’ Director, Dies at 87. „Variety”, 2023-08-07. [dostęp 2016-12-08]. (ang.).
- ↑ Associated Press: Paul Crump, 72, Killer Who Wrote Novel. „The New York Times”, 2002-10-17. [dostęp 2023-08-07]. (ang.).
- ↑ Christi Carras: William Friedkin, director of ‘The Exorcist’ and ‘The French Connection,’ dies at 87. „Los Angeles Times”, 2023-08-07. [dostęp 2023-08-07]. (ang.).
- ↑ a b c Benjamin Lee: William Friedkin, director of The Exorcist and The French Connection, dies at 87. „The Guardian”, 2023-08-07. [dostęp 2023-08-07]. (ang.).
- ↑ a b c William Grimes: William Friedkin, Director of ‘French Connection’ and ‘Exorcist,’ Dies at 87. „The New York Times”, 2023-08-07. [dostęp 2023-08-07]. (ang.).
- ↑ William Friedkin. Internet Broadway Database. [dostęp 2023-08-07]. (ang.).
- ↑ William Friedkin Director. FilmReference.com. [dostęp 2023-08-07]. (ang.).
- ↑ Catherine Shoard: William Friedkin: 'If I wasn't a director, I might have become a serial killer'. „The Guardian”, 2012-06-29. [dostęp 2023-08-07]. (ang.).
- ↑ William Friedkin Biography (1935–2023). FilmReference.com. [dostęp 2023-08-07]. (ang.).
- ↑ William Friedkin Ethnicity of Celebs. EthniCelebs.com, 2023-07-27. [dostęp 2023-08-07]. (ang.).
- ↑ a b c Richard Sanders: Director Billy Friedkin and Lesley-Anne Down Make a Home Movie-Divorce Hollywood Style. „People”, 1985-09-02. [dostęp 2023-08-07]. (ang.).
- ↑ Jackson Friedkin w bazie IMDb (ang.)
- ↑ Ocala Star-Banner – Wyszukiwanie w archiwum Wiadomości Google [online], news.google.com [dostęp 2023-08-09] (ang.).
- ↑ Ruth Ryon , Still Anchored in the Hills [online], Los Angeles Times, 31 maja 1992 [dostęp 2023-08-09] (ang.).
- ↑ Paul Teetor: 'The Exorcist' Director William Friedkin Tells All in His No-Bullshit Memoir. „LA Weekly”, 2023-08-07. [dostęp 2023-08-07]. (ang.).
- ↑ Brent Lang: Director William Friedkin on Clashes With Pacino, Hackman and Why an Atheist Couldn’t Helm 'The Exorcist'. Yahoo!, 2013-04-12. [dostęp 2023-08-08]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l William Friedkin Awards. IMDb. [dostęp 2023-08-08]. (ang.).
Publikacje
[edytuj | edytuj kod]- William Friedkin: The Friedkin Connection: A Memoir. HarperCollins, 2013. ISBN 978-0-06-177512-3.
- William Friedkin: Conversations at the American Film Institute With the Great Moviemakers: The Next Generation. George Stevens, Jr., 2012. ISBN 978-0-307-27347-5.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- William Friedkin w bazie IMDb (ang.)
- William Friedkin w bazie Filmweb
- William Friedkin w bazie Notable Names Database (ang.)
- William Friedkin w bazie Discogs.com (ang.)
- ISNI: 000000011816380X
- VIAF: 100235701
- ULAN: 500474310
- LCCN: n77007077
- GND: 11899915X
- BnF: 13894172x
- SUDOC: 050345206
- NLA: 35403776
- NKC: xx0096478
- BNE: XX1107033
- NTA: 069581177
- BIBSYS: 90853560
- CiNii: DA16814000
- PLWABN: 9810538227205606
- NUKAT: n2008121568
- J9U: 987007261343805171
- CONOR: 14804323
- KRNLK: KAC201213108
- LIH: LNB:BgDU;=BY
- Amerykanie pochodzenia żydowskiego
- Amerykańscy producenci filmowi
- Amerykańscy reżyserzy filmowi
- Amerykańscy reżyserzy teatralni
- Amerykańscy reżyserzy telewizyjni
- Amerykańscy scenarzyści filmowi
- Amerykańscy scenarzyści XX wieku
- Amerykańscy scenarzyści XXI wieku
- Laureaci Złotego Globu za najlepszą reżyserię
- Laureaci Oscara za najlepszą reżyserię
- Ludzie urodzeni w Chicago
- Urodzeni w 1935
- Zmarli w 2023